Jacek Malczewski

Muzeum radomskie od wielu lat gromadzi obrazy, rysunki i pamiątki związane z Jackiem Malczewskim

W 1925 roku rada miasta Radomia kupiła od artysty do sali posiedzeń tryptyk „Mój pogrzeb” i „Autoportret”. Dzieła te zapoczątkowały zbiór jego obrazów w naszym muzeum.Obecnie w zbiorach posiadamy 45 obrazów olejnych, 13 obrazów wykonanych techniką akwarelową i pastelem, 55 rysunków i 2 szkicowniki.

Jacek Malczewski to najwybitniejszy polski symbolista. Urodził się 14 lipca 1854 roku w Radomiu. Jego rodzina od pokoleń związana była z ziemią radomską. Jan Długosz w „Liber beneficjorum” wymienia Michała herbu Tarnawa właściciela Malczowa. Dziadek artysty Stanisław wspólnie z żoną był właścicielem Prędocinka. Pełnił także funkcję radcy Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, był sekretarzem generalnym. Funkcję tą pełnił także Julian Malczewski – ojciec artysty. Malczewski dorastał w kulcie romantyków, szczególnie poezji Juliusza Słowackiego.

Z rodzinnego domu w 1867 roku Jacek Malczewski wyjechał do Wielgiego, gdzie wspólnie z Wacławem i Bronisławem Karczewskimi przygotowywał się do Gimnazjum w Krakowie. Nauczycielem ich był wybitny wychowawca i przyrodnik, ale też humanista o rozległych zainteresowaniach – Adolf Dygasiński. Od 1873 roku Malczewski był studentem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, dwa lata później studiował pod kierunkiem Jana Matejki. Studiował także w Paryżu i w Monachium. Wyjeżdżał do Azji Mniejszej, do Włoch i do Wiednia. Całe swoje twórcze życie artysta związał z Krakowem.

Obecna wystawa poświęcona twórczości Jacka Malczewskiego prezentuje 47 jego obrazów, 1 0braz Vlastimila Hofmana oraz zdjęcia rodzinne, dokumenty, dyplomy, listy. Jest to najobszerniejsza prezentacja twórczości artysty w Polsce. Zbiory naszego muzeum są czwarte co do wielkości w kraju, po Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. Pokazywane obrazy są własnością naszego muzeum oraz depozytami osób prywatnych. Wystawa pokazana jest w układzie chronologicznym, od najwcześniejszych, jeszcze dziewiętnastowiecznych obrazów z okresu martyrologicznego do późnych dzieł z lat dwudziestych. Obraz „Po bitwie” inspirowany wydarzeniami powstania styczniowego na ziemi radomskiej. Na jednym z ciekawszych obrazów pochodzącym z 1908 roku „Autoportrecie z muzą” artysta przedstawił siebie na tle bujnego, prześwietlonego słońcem ogrodu w towarzystwie pięknej kobiety – muzy którą jest Maria Balowa, jego wieloletnia przyjaciółka. Na drugim planie w korowodzie faunów artysta pokazał po raz drugi siebie, kroczącego w szynelu wojskowym z kajdanami na rękach i nogach. Uczucie, jakim Jacek Malczewski darzył Marię Balową, mimo, że bardzo inspirujące i twórcze, było dla niego, człowieka głęboko wierzącego, żonatego, ojca dwojga dzieci, powodem wewnętrznego szamotania. Niewątpliwym arcydziełem na naszej ekspozycji jest obraz „Zatruta studnia z chimerą”. Artysta przedstawił na nim chimerę o rysach pani Balowej. Tłem kompozycji jest ogród na Zwierzyńcu z rozległym widokiem Wisły i architektury Wawelu. W willi „Pod Matką Boską” z ogrodem położonym na południowym stoku góry Bł. Bronisławy zamieszkiwali państwo Malczewscy w latach 1899 – 1914. Ogród był malowany na wielu obrazach artysty. Motyw studni niósł ze sobą symbolikę „wody życia” pokrzepiającej mocy źródła prawdy, ale był też zwierciadłem ukazującym odbicie losu i utajonych myśli człowieka. Bardzo wybitnym obrazem jest „Młoda Polska” z 1918 roku, obraz nieznany, nigdy dotąd nigdzie nie publikowany. Akcja obrazu rozgrywa się wokół drabiny malarskiej, na niej siedzi młody chłopiec. Drabina - niezbędny w pracowni malarskiej sprzęt jest jednocześnie symbolem poznania i wspinania się ku doskonałości. Dziecięcość młodego chłopca uzmysławia tak pożądane cechy artysty, jak wrażliwość, intuicja i swoboda wyobraźni. Stojąca za drabiną Eurydyka to Maria Balowa – wieloletnia przyjaciółka i kochanka artysty z którą rozstał się w 1914 roku. Eurydyka przekazuje palmę pierwszeństwa Polonii - młodej dziewczynie która wysoko w prawej ręce unosi czerwony sztandar – symbol wolności.

Zapewne dużą atrakcją naszej wystawy są portrety rodzinne. Na wydzielonej ścianie pokazujemy portrety sióstr artysty Bronisławy i Heleny, portret żony, dwa portrety ukochanej córki Julii. Na jednym z nich Julia jest pokazana w mieszkaniu rodziców na ul. Krupniczej w Krakowie. Pokazujemy także trzy portrety syna - Rafała. Dwa z nich są darami dla muzeum od wnuka artysty Krzysztofa. Na jednym, niezwykle pięknym, przedstawiony jest mały Rafał trzymający w rękach dwa gołąbki, tłem kompozycji jest ogród który otaczał willę „Pod Matką Boską” na Zwierzyńcu w Krakowie. Obraz został przez Niemców w czasie wojny połamany, obecnie jest po gruntownych pracach konserwatorskich. Drugi obraz, który jest darem, to „Portret Rafała z żoną” z wzruszającą dedykacją „Dzieciom najdroższym Jacek” malowany w Lusławicach.

Oprócz portretów rodzinnych pokazujemy portrety przyjaciół, malarzy, pisarzy. Chętnie ubierał prezentowane przez siebie postacie w kostiumy historyczne lub fantazyjne stroje. Przedstawiał portretowanych zazwyczaj na tle pejzażowym, uzupełnianym sztafażem nierzadko inspirowanym tematyką zaczerpniętą z mitologii greckiej. Wielkiego przyjaciela Piotra Hubala Dobrzańskiego w portrecie z 1913 roku przedstawił na tle płaskiego polskiego pejzażu, w którym rozgrywa się mitologiczna scena walki Bellerofonta z Chimerą.

W 1923 roku artysta namalował tryptyk „Mój pogrzeb”, dzieło które zamyka jego powroty do Radomia i Wielgiego. Obrazy składające się na tryptyk różnią się bardzo konwencją malarską, układem kompozycyjnym, kolorystyką. Środkowy najbardziej ekspresyjny w kolorze przedstawia scenę rozgrywającą się na nadbrzeżnej skarpie. Wierna chimera kopie mu grób. Ku niemu w dwóch konduktach żałobnych podążają satyrowie, niosący na marach ciało artysty. Towarzyszą im żałobnicy: kobiety, mężczyźni, dzieci. Droga usłana jest mogiłami, mogą to być groby rodzinne, ale też mogą to być mogiły powstańcze. W obrazie łączą się symbole świata antycznego z symbolami chrześcijańskimi. Elegijną nastrojowość tryptyku wzmacnia syntetycznie namalowany pejzaż okolic Radomia.

Malczewski w swojej twórczości ciągle przypominał o sytuacji politycznej Polski pod zaborami. Stała obecność ojczyzny idealnej, mitycznej do której przyzwyczaiła polaków kultura, w tym także malarstwo Jacka Malczewskiego, spowodowała, że naród zachował zdolność do życia w wolnym, odrodzonym państwie.

Malczewski był artystą, który już za życia cieszył się ogromnym uznaniem. Pięćdziesięciolecie jego pracy twórczej uczczono wielkimi wystawami jubileuszowymi w Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Lwowie. W lipcu 1927 roku Jacek Malczewski otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą „Polonia Restituta” . Tracił już jednak wzrok, co było dla niego wielkim osobistym dramatem. Zmarł 8 października 1929 roku. Został pochowany na Skałce w Krakowie wśród grobów zasłużonych Polaków.

Stała wystawa malarstwa Jacka Malczewskiego.