Konspiracyjne dzieje suhaka
Suhak stepowy (Saiga tatarica) – mjm. zool. nr 110/207/98
Warszawa, styczeń roku 1864
Profesor Benedykt Dybowski, trawiony gorączką, leży na otomanie, w pokoiku na zapleczu Gabinetu Zoologicznego. Z oblicza nie znika mu wyraz przygnębienia. Jest już późna noc. Mimo chwilowej słabości ten niespełna 30-letni, a już utytułowany naukowiec nie powinien mieć powodów do zmartwień. Zaledwie 2 lata temu objął Katedrę Zoologii i Anatomii Porównawczej nowo powstałej Szkoły Głównej, a już zdążył zdobyć wśród studentów autorytet, sławę i uznanie jako głosiciel kontrowersyjnej a nawet wręcz rewolucyjnej teorii Darwina. Siła autorytetu sprawia, że stawiają się oni karnie każdego dnia o godzinie 7 rano na wykłady, by szarym świtem, przy świetle świec chłonąć nauki swego mistrza. Ale mistrz nie jest przecież bezduszny, istnieje ważki powód który każe mu nauczać o tak wczesnej porze. Tuż po zakończeniu wykładów aula zamienia się w miejsce konspiracyjnych narad Centralnego Komitetu Narodowego, którego Dybowski jest aktywnym współpracownikiem i emisariuszem - właściwie to jest komisarzem nadzwyczajnym ds. Litwy i Rusi. Wielokrotnie w ciągu ostatnich miesięcy udawał się z tajnymi misjami na Litwę, Ukrainę, do Pragi i Krakowa. Mimo jego i innych wysiłków, powstanie dogorywa a pierścień carskiej ochrany coraz silniej zaciska się wokół powstańczych władz . W umyśle kołata mu w tej chwili jedna uporczywa myśl. Myśl krążąca wokół opasłego albumu zawierającego kopie nominacji i spis rozporządzeń Rządu Narodowego, który jutro rano ma otrzymać od Augusta Kręckiego (sekretarza organizującego narady Komitetu Narodowego), z nakazem bezpiecznego ukrycia. Chyba już zna takie bezpieczne miejsce. Zasypia z mocnym postanowieniem działania.
Nazajutrz obaj konspiratorzy, Kręcki i Dybowski z albumem pod pachą kierują swe kroki do pracowni preparatorskiej Gabinetu Zoologicznego gdzie króluje Stanisław Wysocki, preparator przygotowujący eksponaty na wystawy urządzane przez kustosza tego uczelnianego muzeum przyrodniczego, (a zarazem bliskiego przyjaciela Dybowskiego) Władysława Taczanowskiego. Wysocki właśnie kończy preparować osobliwe zwierzę, antylopę o karykaturalnie rozdętych, wydatnych nozdrzach – suhaka. Wszyscy trzej panowie patrzą na siebie porozumiewawczo. Dybowski kiwa głową i przekazuje album z powstańczym archiwum Wysockiemu a ten z wprawą zaszywa go we wnętrzu suhaka.
I na tym powyższa historia mogłaby się zakończyć ale…. Kilka dni później Dybowski otrzymał rozkaz by przekazane dokumenty zniszczyć. Jednak wiedziony nadzieją ich ocalenia postanawia po wydobyciu z suhaka umieścić je w swoistej kapsule czasu tj. w wypełnionym łojem, zalutowanym, podwójnym pojemniku z ocynkowanej blachy, który to pojemnik wrzuca do sadzawki na tyłach ówczesnej Szkoły Głównej a dzisiejszego Uniwersytetu Warszawskiego. Powróciwszy po 13 latach zesłania w to samo miejsce odnajduje już tylko zasypany gruzem dół. Być może, mimo całej machiny dziejowej, która przetoczyła się przez to miejsce, nieznane dokumenty powstania styczniowego czekają wciąż na swego odkrywcę? A co się stało z naszym konspiracyjnym bohaterem, suhakiem? Dziś ten historyczny eksponat znajduje się w zbiorach Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w W-wie, ale całkiem podobny egzemplarz odnajdziecie Państwo w naszym radomskim muzeum. Eksponat przedstawiający to zwierzę o zaiste baśniowej, rodem z kart powieści fantasy, aparycji, jest ciekawym elementem i zarazem ozdobą przyrodniczych wystaw przedstawiających faunę naszego kontynentu (np.: – „Zwierzęta Europy; Dziedzictwo bez Ceny”, a także jako swoista ilustracja powyższej opowieści, na wystawie o samym Benedykcie Dybowskim - znanym przede wszystkim jako niestrudzony badacz przyrody i ludów Syberii. Gdyby się natomiast cofnąć wstecz o jakieś 15 tys. lat łatwo pewnie napotkalibyśmy stada suhaków przemierzających „radomską” plejstoceńską tundrę.
Wypada tu jeszcze dodać słów parę o wspomnianym wyżej Władysławie Taczanowskim, legendarnym nestorze polskiej ornitologii. Zanim swą zawodową i naukową karierę związał z warszawskim Gabinetem Zoologicznym opiekował się Gabinetem Płodów przy radomskim Rządzie Guberialnym, będącym pierwowzorem współczesnych zbiorów przyrodniczych naszego regionu.
Suhak stepowy (Saiga tatarica)
Ciężar ciała suhaka wynosi 35-69 kg, długość ciała 110-150 cm, ogona 8-12 cm, wysokość w kłębie 60-79 cm. Głowa duża i masywna. Nad pyskiem wypukłość, tworząca krótką, tłustą trąbkę, wiszącą nad górną wargą i zakończoną wielkimi, okrągłymi nozdrzami, oddzielonymi od siebie przegrodami, które podczas normalnego ułożenia głowy są skierowane ku dołowi. Śluzówka jamy nosowej silnie przekrwiona i opatrzona wieloma gruczołami produkującymi śluz. Nos nie pełni u suhaka funkcji tylko narządu węchu, lecz służy przede wszystkim do oczyszczania i nawilżania wdychanego powietrza oraz do wyrównywania ciepłoty, szczególnie wówczas gdy biegnie w tumanach kurzu (latem) lub w zawiei śnieżnej (zimą). Rogi występują tylko u samców, mają około 28-30 cm długości i są lirowato wygięte.
Suhak występuje na północny zachód od Morza Kaspijskiego przez północną część środkowej Azji po prowincję Sinciang (Chiny) i zachodnią Mongolię na wschodzie. Dawniej (w czasach historycznych) jego areał sięgał od wschodnich zboczy Karpat aż po środkową Mongolię, ale w ciągu ostatnich 200 lat wyraźnie się zmniejszył. Także liczebność suhaka uległa drastycznemu spadkowi, prawie do granicy wyginięcia. Według najnowszych badań (2001) status zagrożenia tego gatunku wyginięciem wzrósł do przedostatniej kategorii - CR (Critically Endangered) wg. kategorii zagrożenia IUCN.
Zamieszkuje suche stepy i półpustynie. Trawożerny, aktywny głównie w ciągu dnia. Stado przemierza dziennie do kilkudziesięciu kilometrów. Podejmuje także sezonowe wiosenno-jesienne wędrówki w poszukiwaniu lepszych żerowisk. Stada w okresie wędrówek i rozrodu liczą pow. 200 tys. os., poza nimi zazwyczaj 15 do 40 os. W biegu osiąga prędkość do 80 km/h. Dojrzałość płciową samice osiągają w wieku 8 m-cy, samce 20 m-cy. Długość życia wynosi 6-10 lat.
Suhaka zalicza się do rodziny: Krętorogich (Bovidae), podrodziny: Antylopy (Antilopinae). Jest to jedyny gatunek antylopy zamieszkujący Europę. Według niektórych uczonych suhaka należy jednak zaliczyć wraz z kozami i owcami do podrodziny Caprinae.
Marek Słupek
