Zapraszamy do odwiedzin nowej wystawy fotograficzno-planszowej udostępnionej dzięki uprzjemości Tatrzańskiego Parku Narodowego, a prezentowanej w sali wystaw czasowych Działu Przyrody.
W 1869 roku poczta Austro-Wegier wprowadziła do sprzedaży karty pocztowe służące do otwartej korespondencji. Nowa forma przekazywania informacji szybko zyskała dużą popularność i rozpowszechniła się w wielu krajach.
Niebawem na stronie przeznaczonej na korespondencję nadawcy zaczęli umieszczać rozmaite ilustracje. Zwyczaj ten z czasem został usankcjonowany przez pocztę, a nowy produkt określano mianem ilustrowanych kart pocztowych, a później widokówek lub pocztówek.
Zwyczaj wysyłania ilustrowanych kart pocztowych osiągnął w latach 1896 - 1906 tak znaczące rozmiary, że okres ten nazwano .złotym wiekiem" pocztówki. Produkowane rozmaitymi technikami widokówki dzięki bogatej i różnorodnej tematyce, a często i wysokim walorom estetycznym stanowiły chętnie gromadzoną przez odbiorców pamiątkę, spośród których powstała pokaźna grupa wyspecjalizowanych kolekcjonerów - filokartystów.
Najstarszą znaną kartę korespondencyjną ozdobioną motywem tatrzańskim wysłano ze Szczyrbskiego Jeziora 18 VIII 1888 r. Z roku 1899 znana jest pocztówka, na której wydrukowano drzeworytniczą reprodukcję fotografii Karola Oivalda przedstawiającą wjazd do Starego Smokowca. W latach 90. XIX wieku ukazywały się coraz liczniejsze pocztówki drukowane techniką litografii. Ilustrację, często zajmującą znaczną czcić miejsca przeznaczonego na korespondencję stanowiły widoki miejscowości i Tatr opatrzone tekstem zachęcającym do odwiedzania pokazywanych miejsc. Do największych producentów litograficznych kart pocztowych z tematyką tatrzańską należały firmy Lesk & Schwidernoch, K. Schwidernoch i Schneider & Lux z Wiednia, M. Kuschel ze Srebrnej Córy, J. G. Pohley z Legnicy, A. J. Miziewicz z Kołomyi i M. Salb z Krakowa. Do znaczących wydawców tych pocztówek należeli T. Kertesz z Budapesztu,). J. Greb z Spiskiej Soboty, E Benigny z Popradu, G. Kuszmann z Kieżmarku oraz S. Krzyżanowski i J. Fischer z Krakowa.
W lipcu 1895 roku ukazała się pierwsza pocztówka o tematyce tatrzańskiej wydana na ziemiach polskich. Na karcie drukowanej techniką światłodruku znalazły się reprodukcje pięciu fotografii wykonanych w Tatrach przez Awita Szuberta. Jej wydawcą był Bazar Zakopiański z Zakopanego. Od połowy lat 90. pocztówki z reprodukcjami zdjęć fotograficznych zaczęły stopniowo wypierać z rynku inne rodzaje widokówek. Największymi producentami nowego typu kart pocztowych pod koniec XIX w. byli: K. Ledermann z Wiednia, E. Schmidt z Drezna, później Budapesztu, A. Stengel z Drezna, K. Divald jn. z Budapesztu, L. Divald z Preszowa, a także A. Fabian i C. Schröter ze Śląska. W pierwszych latach XX w. piękne widokówki z Tatr i Podtatrza produkowały wyspecjalizowane artystyczne zakłady graficzne, m. in. L. Glaser i Trenkler z Lipska, P. Bender z Zurychu, M.F.R.T. i O. Weisz z Budapesztu, R. Mosinger z Zagrzebia. Do największych wydawców tego okresu należeli E. Feitzinger z Cieszyna i F. Pietschmann z Kamiennej Góry, później Goerlitz oraz A. Divald z Bardyjowa, T. Kertesz z Budapesztu, później Nowego Smokowca, G. Kuszmann z Kieżmarku, później Tatrzańskiej Łomnicy, S. Cattarino z Preszowa, a także Salon Malarzy Polskich, Sztuka i Polonia z Krakowa. Stella z Bochni i wydawcy z Zakopanego J. Ryś, S. Ciszewski i Bazar Zakopiański.
W 1903 r. ukazały się pierwsze fotopocztówki. które wydał G. Fuchs z Popradu. Kilka lat później w Zakopanem produkowała je firma Tatry. Więksi producenci stosowali technikę bromograficzną: zakłady Foto Tatra (M. Holoubkowa z Trenczańskich Cieplic), Foto-fon (V. Jindra z Pragi], Grafo Čuda (K. Čuda z Holic), Lumen (F. Schiebl z Liptowskiego Mikulasza) i Fototypia (F. Kusák z Wyszkowa). W okresie międzywojennym fotopocztówki zdominowały rynek na Słowacji. W Polsce większe serie produkowane tą techniką wydał Salon Malarzy Polskich w Krakowie oraz Książnica Atlas we Lwowie w latach 1938-1939. Do innych znaczących wydawców okresu międzywojennego zaliczani są Unia z Pragi, IKO (I. Kramer Odenburg z Nowego Bogumina, Krivaň z Bratysławy, Luna z Bańskiej Bystrzycy, S Földes z Preszowa, Turistik und Alpinizmus z Kieżmarku, a także A. Chytil, J.Ossko, G. Kuszmann, a z Polski bracia T. i S. Zwolińscy z Zakopanego oraz duże przedsiębiorstwa wymienione poprzednio.
Wydawcy kart pocztowych z reprodukcjami fotograficznymi korzystali początkowo bądź z własnych zdjęć, bądź zatrudniali fotografów wykonujących ściśle określone ujęcia na Podtatrzu i w górach. Korzystano również z twórczości innych fotografów zawodowych i amatorów.
Wielu interesujących ujęć z wnętrza Tatr dostarczali wydawcom taternicy specjalizujący się w dokumentowaniu niezwykłych pejzaży wysokogórskich. Pocztówki z przełomu XIX i XX wieku (a takie wykonywane później) ukazują większość podtatrzańskich osad, a w nich znaczące, zwykle nowo wznoszone obiekty użyteczności publicznej (hotele, pensjonaty, zakłady lecznicze, restauracje) i wille znakomitszych osób. Z Tatr ukazywano przede wszystkim miejsca najczęściej odwiedzane przez kuracjuszy i gości oraz coraz liczniej odwiedzających góry turystów. Widokówki o takiej tematyce stały się obecnie często jedynym i niezastąpionym dokumentem ukazującym rozwój turystyki, taternictwa, poznawania jaskiń i sportów zimowych, a także przemian jakie zachodziły w tej formie poznawania Tatr. Najwięcej widokówek dotyczyło miejsc najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo i najchętniej odwiedzanych - okolic Szczyrbskiego i Popradzkiego Stawu, Morskiego Oka, dolin Chochołowskiej, Kościeliskiej, Kieżmarskiej i Zimnej Wody oraz znajdujących się tam wodospadów. Stawy, jeziora, wodospady i potoki należały do często fotografowanych obiektów po obu stronach Tatr. Równie chętnie zdejmowano widoki najwyższych, bądź najczęściej odwiedzanych szczytów: Łomnicy, Gerlachu. Wysokiej, Krywania, Rysów, Giewontu i Świnicy. Niezbyt często wydawano pocztówki z tatrzańskimi roślinami i zwierzętami. Osobną i niezwykle cenną grupę pocztówek stanowią reprodukcje zdjęć o treści etnograficznej. Portrety mieszkańców Podtatrza, ich ubiór, praca i domostwa stanowią bezcenne świadectwo minionych czasów.
Do lat międzywojennych pocztówki miały zazwyczaj format 13 x 9 cm. Niekiedy produkowano je w formie panoram składających się z 2, 3 lub nawet 4 elementów. Niektórzy wydawcy wydawali sporadycznie karty giganty, np. A. Divald wydał serię kilkunastu „pocztówek” wielkości 25 x 33 cm. Pierwsze pocztówki o dziś powszechnie spotykanych wymiarach 10,5 x 14,5 cm wydała w 1938 r. Książnica Atlas we Lwowie.
Wyboru ilustracji prezentowanych na wystawie dokonano ze zbioru pocztówek Ośrodka Dokumentacji Tatrzańskiej TPN i autora.
tekst - Wiesław Siarzewski
Tatrzański Park Narodowy
