wystawa ze zbiorów Działu Przyrody Muzeum Częstochowskiego
Wystawa jest prezentacją kolekcji owadów egzotycznych, pochodzących z najodleglejszych zakątków Ziemi, którą Muzeum Częstochowskie zakupiło w 2000 roku od częstochowskiego kolekcjonera Jana Bieńkowskiego. Liczy ona około tysiąca okazów najpiękniejszych motyli i chrząszczy świata. Występowanie określonych gatunków owadów uzależnione jest od warunków klimatycznych i szaty roślinnej danego obszaru. W takim też ujęciu, czyli według krain zoogeograficznych, została zaprezentowana omawiana kolekcja.
Krainy zoogeograficzne pokrywają się w ogólnych zarysach z kontynentami, każdą z nich oddziela od sąsiednich wyraźna granica naturalna-ocean lub pasmo górskie.
Historia lepidopterologii, czyli nauki o motylach, ma bardzo długą tradycję. Motyw motyla od najdawniejszych czasów pojawiał się w wielu różnych kulturach. Podobizny motyli można zauważyć na egipskich freskach sprzed 3500 lat w Tebach, jak również na wyrobach wykonanych przez twórców z Chin, Japonii i Ameryki. Częścią folkloru brazylijskiego są tańce na cześć zmarłych, gdzie tancerze wcielają się w postać motyla Morpho. Grecy wierzyli, że przeobrażenie się poczwarki w motyla symbolizuje uosobienie ludzkiej duszy. W sztuce chrześcijańskiej fenomen metamorfozy motyla stał się symbolem zmartwychwstania. Od IX wieku motyle pojawiają się jako element zdobniczy rękopisów, umieszczany zwykle na marginesie tekstu. Owady pojawiają się również w malarstwie szesnasto i siedemnastowiecznych mistrzów flamandzkich.
W ciągu stuleci przyrodnicy tworzyli tzw. gabinety osobliwości. Gromadzono w nich m.in. owady oraz inne twory natury. Bogactwo materiałów, przywożonych z najodleglejszych zakątków Ziemi w ciągu XVII i XVIII wieku, inspirowało ludzi nauki do rejestrowania, klasyfikowania nowych okazów, jak również przyczyniło się do bardziej systematycznego podejścia do badań przyrodniczych. Pomimo zachodzących zmian, badania przyrodnicze jeszcze przez długi czas wydawały się być przyjemnym, ekscentrycznym zajęciem dla nielicznych, bogatych osób. Moses Harris przytacza pewną historię, dotyczącą Lady Glanville. Po jej śmierci rodzina niezadowolona z postanowień testamentu próbowała go obalić, motywując to objawami obłędu, jako że nikt przy zdrowych zmysłach nie uganiałby się za motylami. Wiarygodność tej opowieści jest dyskusyjna, niemniej jasno wskazuje, jak postrzegano entomologów w tamtych czasach. Wiek XIX był złotym wiekiem dla przyrodników. Wspaniałe zbiory z tego okresu stanowią obecnie podstawę kolekcji wielkich muzeów przyrodniczych na świecie. Zbieranie motyli w tropikach wymagało dużych umiejętności i wytrwałości, czasem konieczne było podejmowanie długich wędrówek przez trudny teren dla zdobycia określonych gatunków. Zbieracz musiał umieć przeżyć w niekorzystnych warunkach, a także znać zwyczaje swojej zdobyczy. Wypracowano różne techniki połowu motyli. Na przykład połyskujące niebiesko motyle Morpho zwykle łatają poza zasięgiem siatki, wysoko w koronach drzew - aby zdobyć te cenne owady budowano wysokie platformy. Na początku ubiegłego stulecia A.S. Meek, badacz i przyrodnik, korzystał z pomocy Papuasów przy połowach pazi rajskich Ornithoptera - tubylcy mierzyli do tych motyli ze strzał. Najprawdopodobniej wynikiem takiego polowania było wiele uszkodzonych okazów. Pomimo tego oraz uciążliwego klimatu, wrogo nastawionych plemion i innych trudności, dziewiętnastowiecznym zbieraczom udało się zdobyć wiele cennych motyli z najdzikszych regionów świata.
Ewa Kaczmarzyk
Kierownik Działu Przyrody
Muzeum Częstochowskiego
