Wysoka to miejscowość położona w sąsiedztwie Szydłowca. Na jej gruntach odnaleziono kilka stanowisk archeologicznych zarówno pradziejowych jak i średniowiecznych. Jedno z takich miejsc zlokalizowane jest na niewielkim wyniesieniu położonym na południowy zachód od kościoła. Przypadkowy odkrywca natrafił tu na duży fragment miecza, a przeprowadzone przez pracowników ówczesnego Muzeum Okręgowego w Radomiu w 1991 roku badania ratunkowe potwierdziły istnienie zniszczonego cmentarzysku z okresu wczesnego średniowiecza.
Zachowany fragment znalezionej broni (rękojeść wraz z głowicą i jelcem oraz duża część głowni) pozwolił na zrekonstruowanie jego pierwotnego kształtu. Jest to miecz jednoręczny o długości całkowitej około 85–90 cm (zachowana długość wynosi 67,5 cm). Posiada głownię z szerokim zbroczem o podniesionych krawędziach, która równomiernie i symetrycznie zwęża się ku sztychowi. Jej długość zrekonstruowana wynosi około 71 cm, a szerokość u nasady 6,8 cm. Prosty, o czworokątnym przekroju jelec, dzięki swej długości, dobrze osłaniał dłoń. Trzpień rękojeści, zwężający się ku górze, pozbawiony był otworów na nity, czyli mógł posiadać drewnianą (?) nakładkę z organicznym oplotem. Rękojeść zakończona jest masywną, dyskoidalną głowicą, będącą dobrą przeciwwagą dla szerokiej głowni.
Miecz został oznakowany – w najszerszej części miecza, w kolumnie o długości około 15 cm i szerokości 3,5 cm, widniały znaki trzech krzyży umieszczonych jeden nad drugim. Są to krzyże równoramienne, o rozszerzających się na końcach ramionach i zbliżonych wymiarach. Wykonane zostały przez wybicie szeregu niewielkich wgłębień za pomocą puncy z okrągłą końcówką o średnicy około 3 mm. Sposób wykonania krzyży sugeruje, że mogły one powstać na indywidualne życzenie właściciela, a znajdujący się z drugiej strony głowni zatarty ślad po prostokątnym stemplu może być znakiem wytwórcy. Warto dodać, że o ile motyw krzyża występujący na mieczach w okresie średniowiecza jest dość powszechny, to taka konfiguracja trzech krzyży maltańskich jest na ziemiach polskich raczej niespotykana.
Opisywane cechy miecza z Wysokiej pozwalają zaliczyć go do bardzo popularnego w okresie wczesnego średniowiecza typu X, którego chronologia, wg R.E. Oakshotta, mieści się między połową X i początkiem XII wieku (bezpieczne datowanie miecza mieści się w połowie XI wieku, co jest zgodne z innymi materiałami ze stanowiska). Popularność tego typu mieczy wynikała prawdopodobnie z dobrego wyważenia, właściwych proporcji dostosowanych do potrzeb pokonania pancerza wykonanego z plecionki kolczej lub zbrojnika.
Obecnie miecz z Wysokiej możemy zobaczyć na wystawie „Kajko i Kokosz – komiksowa archeologia” prezentowanej w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu do 30 czerwca 2023 roku.
Literatura:
Głosek M.
1973 Znaki i napisy na mieczach średniowiecznych w Polsce, Wrocław
1984 Miecze środkowo europejskie z X – XV wieku, Warszawa
Materiały z badań ratunkowych na stanowisku w Wysokiej, gm. Szydłowiec, maszynopis, archiwum działu archeologii MJM
Ewart Oakeshott (ur. 25 maja 1916, zm. 30 września 2002) – brytyjski ilustrator, kolekcjoner oraz historyk amator. Twórca powszechnie przyjętego systemu klasyfikowania mieczy średniowiecznych (od XI do XV wieku). Swoją klasyfikację oparł głównie na walorach użytkowych broni, głównie konstrukcji głowni, dzieląc miecze na 13 głównych typów, oznaczonych od X do XXII.
Przygotowała Dorota Pogodzińska
